Akwariowe lampy UV-C przeznaczone do montażu na wężach.

Akwariowe lampy UV to urządzenia, które służą do sterylizacji biologicznej wody. Poprzez czasową ekspozycję promieniowania świetlnego np. UV-C uszkadzają komórki DNA i RNA różnych patogenów jak zarodniki glonów, bakterie i ich przetrwalniki, wirusy, pasożyty, jaja nicieni, pierwotniaki itp. Jednak aby taka lampa mogła zabić wymienione życie biologiczne muszą być spełnione pewne warunki.

Jak wygląda akwariowa lampa UV?

Składa się ona z żarnika, który znajduje się w tubie ze szkła kwarcowego. W tubie tej powstaje światło, które jest szkodliwe dla organizmów żywych. Żarnik jest umieszczony w plastikowej obudowie, która z jednej strony ma wlot wody a z drugiej wylot i to do nich podłącza się węże z obiegiem wody. Najczęściej tego typu lampy podłącza się na wężu wylotowym filtra kubełkowego, gdyż jest to najwygodniejsze.

Po lewej lampa o układzie długopisowym, po prawej żarnik do niej.

Czy lampa UV filtruje wodę?

Większość akwarystów uważa, że lampa służy do filtracji wody i niestety nie jest to prawda, gdyż lampa UV sterylizuje wodę a nie filtruje, czyli zabija w niej wszelkie życie (ale tylko w tym strumieniu który przepływa przez światło żarnika w lampie UV o ile jest ona dobrze dobrana według swojej mocy i przepływu wody). Pamiętajmy, że lampa UV jest w stanie zabić również pożyteczną mikroflorę, która żyje w wodzie akwariowej. Dlatego nie powinna służyć do typowej ciągłej filtracji wody. Filtracja jest jedynie pewnym końcowym efektem działania tego urządzenia, gdyż lampa jest w stanie oczyścić wodę zieloną z glonów i białą z pierwotniaków ale to odbywa się nie poprzez filtrację, bo lampa nie posiada wkładów tak jak zwykły filtr ale poprzez eliminację patogenów powodujących zmętnienie wody.

Jak dobrać lampę UV do swojego akwarium?

Nie jest to takie proste jakby się mogło wydawać. Urządzenia te mają bowiem różną moc, którą podaje się w Watach. W akwarystyce lampy UV mają moc od 2 do 70 Wat. Czym moc lampy jest większa tym generalnie ma ona większą skuteczność ale nie do końca, gdyż wszystko zależy od jakości lampy (o czym w dalszej części tekstu) i przepływu wody przez nią. Paradoksalnie lampa o mocy 5 Wat może być bardziej skuteczna niż lampa o mocy 20 Watt. Jak to możliwe? Wszystko zależy od czasu ekspozycji działania promieni na przepływającą wodę. Jeżeli przepływ wody w naszej lampie będzie zbyt szybki to sterylizacja wody albo nie będzie się odbywać wcale albo tylko w bardzo ograniczonym stopniu. Najlepiej zobrazuje to przykład porównawczy dwóch akwariów - w jednym przez 20 Watową lampę będzie przepływać woda z szybkością 2000 l/h a w drugim przez lampę o mocy 5 Wat będzie przepływać woda o prędkości 50 l/h. Co ciekawe przy takiej konfiguracji znacznie skuteczniej w zbiorniku będzie działać słabsza lampa pomimo tego, że przepływ wody będzie przez nią aż 40 razy mniejszy. Dlatego tak ważny jest odpowiedni dobór mocy przepływu wody do danej lampy. Jeżeli przepływ będzie za szybki to światło nie zdąży uszkodzić organizmów, które błyskawicznie przepłyną przez krótką ekspozycję promieni świetlnych. Ponadto równie ważna jest długość lampy  a w zasadzie długość żarnika, gdyż to też wpływa na czas ekspozycji promieni na patogeny. Czym lampa jest dłuższa tym jest bardziej skuteczna bo ma dłuższą powierzchnię kontaktu z wodą.

Lampy UV w filtrach

Czasem spotyka się filtry z wbudowanymi lampami UV. Praktyka pokazuje, że skuteczność takich rozwiązań jest bardzo niska, gdyż w takich filtrach montuje się słabe lampy a dodatkowo z reguły filtry te mają zbyt szybki przepływ wody. Dlatego lepiej jest dokupić mocniejszą lampę do swojego filtra kubełkowego i zamontować ją na wężu co z pewnością będzie droższym rozwiązaniem ale skutecznym. Jeżeli natomiast ktoś chciałby kupić słabą lampę aby ograniczyć koszty to aby ona skutecznie działała to należy do niej podłączyć osobną pompkę o słabym przepływie.

Lampy UV z Chin

Niestety rynek akwarystyczny został w znacznej mierze zalany sprzętem z Chin o bardzo słabej jakości w tym zakresie. Często żarniki są wykonane z nieodpowiednich tanich materiałów i mają źle dobraną moc. W takich przypadkach ważniejsza dla producentów z tamtego rejonu jest niska cena sprzedaży. W efekcie jest dużo sprzętu, który nie jest skuteczny i później wielu akwarystów stwierdza, że takie lampy nie działają. Tymczasem żeby działały wystarczy spełnić dwa warunki - wybrać sprzęt markowych producentów z Europy, USA czy np. Japonii i dobrać go odpowiednio do przepływu wody.

Podgrzewanie wody

Pamiętać należy też o tym, że lampy UV podgrzewają wodę, gdyż generują ciepło. W miesiącach ciepłych będzie to spora wada. Względy cieplne każą zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt - mianowicie lampa nie może pracować bez obiegu wody, ponieważ silnie się ona nagrzewa. Jeżeli zatrzymamy obieg wody, który przepływa przez lampę to szkło kwarcowe może nie wytrzymać wysokiej temperatury i może pęknąć a to doprowadzi do zwarcia i uszkodzenia lampy.

Trwałość żarnika

Niestety żarniki w lampach UV nie są trwałe. Większość z nich wytrzymuje ok. 5-12 miesięcy w przypadku ciągłego świecenia. Natomiast każde włączenie i wyłączenie lampy skraca żywotność żarnika. Zatem decydując się na zakup lampy UV należy wybierać sprzęt, w którym istnieje możliwość wymiany żarnika. Niektóre lampy zespolone pozbawione są takiej możliwości i stają się wtedy tzw. "sprzętem jednorazowego użytku". Wówczas może się zdarzyć, że już po kilku miesiącach będzie konieczność zakupu nowego sprzętu.

Niebezpieczne promienie

Należy uważać na światło z żarnika. Jest ono niebezpieczne dla organizmów żywych. Może poparzyć skórę i uszkodzić żywe komórki doprowadzając nawet do zmian rakowych na ciele. Wszelkie wymiany żarników powinny odbywać się przy wyłączonym urządzeniu. Większość sprzętów ma zabezpieczenia w postaci automatycznego odcięcia zasilania podczas rozbierania lampy i najczęściej żarnik jest osłonięty obudową z tworzywa gdy montuje się go w lampie, jednak nie jest to takie oczywiste w przypadku starszego typu sprzętów oraz tanich lamp z Chin.

Czy lampa ma działać ciągle czy okresowo?

Niewielu specjalistów doradza aby lampa UV działała stale. Należy pamiętać, że dobrze dobrana lampa zabija wszelkie życie w wodzie, tymczasem dojrzała woda akwariowa nie powinna być całkowicie sterylna biologicznie. Dlatego też zaleca się używanie tego sprzętu przede wszystkim podczas wystąpienia problemów - np. chorób w akwarium (zwłaszcza zakaźnych), problemów z przejrzystością wody na tle biologicznym (zielony zakwit glonów - tzw. zielona woda lub zakwit pierwotniaków - tzw. biała woda). Nie zaleca się włączania sprzętu profilaktycznie gdy nic niepokojącego nie dzieje się w akwarium. Można tu wskazać jeden wyjątek - podczas wpuszczania nowych ryb do akwarium. Wtedy lampa będzie oczyszczać wodę z patogenów, które mogą wprowadzać nowe ryby do zbiornika ale i tak zaleca się aby najpierw przebyły one kwarantannę. Dla upartych - profilaktyczne włączanie lampy np. raz lub dwa razy dziennie na krótkie okresy czasu nie spowoduje co prawda znaczącego wyjałowienia wody ale znacznie skróci życie żarnika. 

Lampy UV w akwariach morskich i słodkich - jakie różnice?

W akwariach słonowodnych powinny być stosowane lampy UV o większej mocy niż analogicznie w akwariach słodkich. Ciężko tu mówić o konkretnych wartościach, gdyż zależą one również od przepływu wody ale należy mieć tu na uwadze to, że z reguły przepływ wody w akwariach morskich jest dużo większy niż w słodkich. Ponadto woda morska ma nieco mniejszą przejrzystość ze względu na rozpuszczoną w niej sól, dlatego też lampy UV w akwariach morskich powinny mieć według różnych specjalistów 1,5-3 razy większą moc biorąc pod uwagę ten sam litraż.

Lampy UV w postaci odsłoniętego żarnika.

Firmy z Chin oferują przeróżne zatapialne lampy UV z całkowicie odsłoniętym żarnikiem. Nie należy bać się tych urządzeń, gdyż nie są one w stanie poparzyć człowieka. Lampy te mają bardzo słabe fale świetlne i niską moc dlatego też działanie ich w akwariach jest raczej nieskuteczne. Mimo to wielu akwarystów daje się skusić niską ceną i tym, że na opakowaniu widnieje napis - akwariowa lampa UV-C. Lampy z odłoniętymi żarnikami nie powinny być montowane w akwariach, gdyż uszkadzają wzrok zwierzętom akwariowym (w związku z długotrwałym świeceniem w oczy).

Tania chińska zatapialna lampa UV z odsłoniętym żarnikiem.