Zdjęcie: Tzabor10, bardzo proste refugium
Refugium (z łac. schronienie, ostoja) to rodzaj biologicznego filtra, który stanowi wydzielony zbiornik do hodowli makroglonów. Algi te mają za zadanie wyciągać z wody nadmiar substancji odżywczych, produktów przemiany materii zwierząt akwariowych i niezjedzonego pokarmu. Zatem można uznać, że refugium to miejsce, w którym makroglony oczyszczają wodę akwariową w sposób naturalny.
Gdzie zorganizować refugium?
W zasadzie najlepszym miejscem będzie wydzielona komora w sumpie pod szafką lub zupełnie oddzielny zbiornik do tego celu również schowany w szafce. Szafka ma tu istotne znaczenie, gdyż refugium powinno być schowane (zaciemnione) wobec światła dziennego i oświetlane sztucznym źródłem światła w porze nocnej (więcej o tym w dalszej części tego artykułu w nagłówku o oświetleniu). Zorganizowanie osobnego miejsca dla makroglonów ma swoje uzasadnienie. Otóż mogą one sobie rosnąć w spokoju, nie skubią i naruszają ich inne zwierzęta akwariowe i nie musimy ich trzymać w głównym zbiorniku.
Jakie makroglony do refugium?
Nie wszystkie makroglony nadają się do zbiornika refugium. Założenie jest takie, aby makroglony były w miarę odporne na różne parametry wody, dobrze i szybko rosły poprzez zwiększanie swojej masy co przekłada się na szybsze wchłanianie z wody różnych związków, które w nadmiarze są niepożądane w zbiorniku akwariowym (zwłaszcza azotany, azotyny i fosforany). Zatem dobór makroglonów jest niezwykle istotny. Nie nadają się makroglony, które uwalniają zarodniki do wody i w ten sposób kolonizują inne miejsca zbiornika. Refugium jest połączone z akwarium głównym wspólnym obiegiem to też wiele gatunków alg zwłaszcza z grupy zielenic nie będzie odpowiednich w tej sytuacji, gdyż ich zarodniki mogą trafiać i rozrastać się w głównym akwarium. Takim przykładem jest np. Valonia. Sprawdzą się natomiast szybko rosnące makroalgi z rodzaju Caulerpa czy też pływająca Chaetomorpha sp.
Zdjęcie: Randy Nelson, pływające makroglony do refugium.
Glony dzielimy na trzy podstawowe grupy - krasnorosty, brunatnice i zielenice. Mimo tego, że wszystkie makroglony pochłaniają azotany, fosforany i żelazo z wody to w zależności od tego z jakiej grupy pochodzą może to definiować ich charakterystykę w tym zakresie. Niezależnie jaki makroglon z jakiej grupy sobie wybierzemy to refugium i tak powinno działać (z tym, że mniej lub bardziej wydajnie). Ważne jest aby jako podstawę refugium wybierać makroglony o barwie zielonej, które najbardziej korzystają ze zjawiska fotosyntezy. Glony o barwie czerwonej, czarnej, brązowej czy żółtej lub ewentualnie jeszcze innej powinny być jedynie dodatkiem w refugium (jeżeli jest ono wielogatunkowe) ale nigdy jego podstawą.
Jeden gatunek makroglona czy wiele?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Decydując się na jeden odporny i szybko rosnący gatunek na pewno refugium będzie prostsze w prowadzeniu, gdyż nie będzie konkurencji o składniki pokarmowe między różnymi gatunkami makroalg. Natomiast jeżeli gatunków będzie więcej to niektóre z nich mogą nie wytrzymać takiej konkurencji i mogą być w marnej kondycji lub zupełnie zaniknąć. Różnorodność wielogatunkowa z pewnością będzie bardziej atrakcyjna dla oka ale również będzie trudniejsza w utrzymaniu.
Jakie podłoże w refugium?
W zasadzie nie ma to większego znaczenia. Refugium dobrze sobie radzi zarówno gdy zastosujemy w nim kamienie na dnie, żwir a nawet piasek (można nawet dokonać połączenia refugium i DSB w jednym zbiorniku). Podłoże ma tu znaczenie w przypadku makroglonów czepnych, które potrzebują się przytwierdzić do danej powierzchni (chodzi np. o glony, które wykształcają ryzoidy - wyrostki czepne przypominające wyglądem korzenie). Dobrym wyborem mogą być tu małe porowate skałki. Natomiast jeżeli zastosujemy makroglony pływające to w zasadzie podłoże w takim przypadku może być zbędne, chyba że zależy na tym, żeby w naszym refugium żyły sobie w podłożu różnorakie małe mikroorganizmy. W przypadku makroglonów pływających dobrze jest zmontować na końcu wylotu z komory refugium siatkę plantacyjną lub budowlaną, która będzie uniemożliwiać zaciąganie glonów do kolejnej komory i w efekcie wciąganie ich do pompy (gąbki nawet gruboziarniste raczej gorzej się sprawują w tej kwestii i glony się często do nich przylepiają).
Jakie oświetlenie w refugium?
Rodzaj światła ma chyba najmniejsze znaczenie, bo nadają się lampy LED, świetlówki, naświetlacze LED, a nawet kompaktowe żarówki energooszczędne. W zasadzie makroglony będą rosnąć nawet w świetle czerwono-niebieskim (diody deep red + royal blue).
Najprostszą lampkę do refugium można mieć już za małe pieniądze (oprawka, kabel i żarówka z pasmem dla roślin).
Ważne jest jedynie aby światło było odpowiednio mocne. Zalecana barwa światła to zakres 4000-10000 K, ale znane są przypadki gdy makroglony świetnie rosły w bardzo ciepłej barwie światła użytkowego - np. 2800K. Czas oświetlania nie powinien być krótszy niż 8 godzin i nie dłuższy niż 16 godzin. Najczęściej akwaryści ustawiają ten czas na 10 lub 12 godzin.
Najważniejszą zasadą prowadzenia refugium jeżeli chodzi o jego oświetlanie to odwrócona pora dzień/noc. Refugium oświetlamy w nocy, gdy akwarium główne jest zaciemnione w tym czasie i na odwrót - gasimy w nim światło gdy zapalają się lampy w akwarium głównym. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż chodzi tutaj o chemię wody - czyli zapewnienie stabilności odczynu wody w zbiorniku głównym i poziomu tlenu. Odpowiedzialny za to jest proces fotosyntezy, gdyż zielone makroglony biorą w niej udział. Przy udziale światła pochłaniają z wody dwutlenek węgla i składniki pokarmowe budując swoją masę, natomiast w nocy oddają dwutlenek węgla do wody pobierając wtedy tlen. Gdyby refugium byłoby oświetlane w porze dziennej tak jak akwarium główne to wahania pH wody między dniem a nocą byłyby duże (odpowiedzialny za to jest dwutlenek węgla) i jednocześnie w nocy mogło by dojść w akwarium głównym do zbyt niskiej zawartości tlenu. Aby temu zaradzić wystarczy pozamieniać pory aktywności dobowej refugium i wówczas problem ten się od razu rozwiązuje a oba zbiorniki (akwarium główne i refugium) są wtedy stabilne, gdyż pracują naprzemiennie.
A co w przypadku gdy refugium pracuje za mocno?
Może się zdarzyć sytuacja, gdy nasze refugium będzie konsumować znaczne ilości azotanów, fosforanów oraz mikroelementów. Wówczas jeżeli nie będzie reakcji z naszej strony to dojdzie do dosyć niebezpiecznej sytuacji - wyjałowienia wody i masowej śmierci glonów. Wówczas staną się one przezroczyste, zaczną się rozpadać i w jednej chwili całkowicie zanieczyszczą wodę co może doprowadzić nawet do śmierci mniej odpornych zwierząt w akwarium głównym. Zatem należy stale obserwować kondycję swoich makroglonów w refugium. Często ograniczać ich masę - nawet co kilka dni usuwać ich nadmiar z refugium a w przypadku zauważenia niedoborów nawet suplementować do wody niektóre mikro i makro elementy, jak np. żelazo. Zanim jednak dojdzie do rozpuszczania makroglonów wcześniej wystąpi zahamowanie przyrostów. Mamy więc czas aby zbadać w tym czasie o to czego brakuje naszym makroglonom. Pamiętajmy, że refugium to nic innego jak uprawa makroglonów a przy każdej uprawie wymagane jest sumienne zaangażowanie plantatora i dbanie o swoja uprawę.
Jakie parametry wody powinny być w refugium?
W zasadzie nasze refugium będzie mieć takie same parametry wody jakie będzie mieć nasze akwarium główne, gdyż oba zbiorniki będą przepompowywać między sobą tą samą wodę. Jednak większość makroglonów morskich dostępnych w akwarystyce będzie dobrze rosnąć nawet w szerszej tolerancji w tym zakresie niż dotyczą tego wymagania zbiorników pełnosłonych a więc w temperaturze 22-30°C, przy pH 7,7-8,2 i zasoleniu na poziomie 25-35‰.
Co w sytuacji gdy w refugium pojawią się glony wapienne?
Najlepiej nic z tym nie robić. Nie usuwać a monitorować jedynie drożność przepływu wody w kluczowych miejscach, gdyż tam takie glony mogą zmniejszać nieco przekrój przepływu. Glony wapienne wzbogacają bioróżnorodność życia w systemie akwariowym i również oczyszczają wodę, choć konsumują dodatkowo związki wapnia i magnezu. Na pewno należy zwiększyć wtedy poziom obserwacji tych związków w wodzie.
Podsumowanie zalet refugium
Makroglony znajdujące się w refugium są znakomitą konkurencją dla niepożądanych glonów niższych, które łatwo opanowują akwarium. Refugium działa na zasadach naturalnych - nie inwazyjnie oczyszcza wodę akwariową. Jest tanie w eksploatacji - pobiera tylko prąd i w zasadzie nie płaci się za dodatki konieczne do eksploatacji - środki, media, wkłady tak jak w innych filtrach. Dlatego warto spróbować.