Odpowiednie żywienie ryb akwariowych jest elementem większej układanki, która wpływa na ich dobry stan zdrowia, podobnie jak odpowiednie parametry wody czy warunki aranżacyjne. Zatem bez właściwego karmienia nie mamy co liczyć na udaną hodowlę tych organizmów. W tym artykule przedstawimy kilka kluczowych zagadnień związanych z tym aspektem.
Ryby roślinożerne, wszystkożerne i mięsożerne
Ryby akwariowe mają różne wymagania żywieniowe. Przykładowo ryby roślinożerne żywią się częściami roślin i niekiedy glonami. W niektórych przypadkach można im podawać warzywa i owoce, które nie są co prawda ich naturalnym pokarmem, ale mogą być dla nich odpowiednie ze względu na to, że ryby te są w stanie trawić i przyswajać ten rodzaj pokarmu. Mogą to być np. z warzyw: ogórki, kabaczek, cukinia a z owoców: mango, arbuz czy banan. Raczej unika się kwaśnych owoców (wiśnie, porzeczki, cytryny), które zakwaszają wodę i u wielu gatunków działają drażniąco na przewód pokarmowy. Podobna sytuacja jest w przypadku liści, gdzie jako pokarm może być podana pokrzywa, mniszek lekarski czy np. sałata. Liście zazwyczaj podaje się w postaci suszonej, sparzonej lub przewiędniętej, gdyż wówczas mają najbardziej odpowiednią formę - bezpieczną dla ryb akwariowych. Istnieją jeszcze pokarmy roślinne paszowe (suche, sztuczne), które mogą występować w postaci płatków, granulatów itp.
Zobacz także:
Kliknij, aby włączyć film o płatkach i granulatach akwariowych
Natomiast ryby mięsożerne wymagają pokarmów mięsnych, które można podać w postaci żywej lub martwej. Żywe pokarmy należy pozyskiwać ze sprawdzonego źródła, najlepiej z hodowli amatorskich (np. własnych) lub przemysłowych. W przypadku organizmów odławianych z natury lub niepewnego źródła zachodzi wysokie ryzyko zawleczenia sobie do akwarium jakichś patogenów (bakterii, pasożytów, wirusów, pierwotniaków). Zwierzęta na pokarm mogą być podawane również w formie nie żywej: zamrożonej, suszonej i liofilizowanej jak i przetworzonej w postaci mięsnych płatków, granulatów, pałeczek czy tabletek.
Pokarmy dla ryb wszystkożernych stanowią najczęściej kombinację pokarmów roślinnych i mięsnych, podawanych zazwyczaj na przemiennie lub w postaci gotowej mieszani paszowej - czyli tzw. suchych pokarmów wieloskładnikowych. Masa pokarmowa składa się zazwyczaj z kilku produktów połączonych w jedną wspólną masę, z której wyrabia się np. pokarmy płatkowane, granulowane itp. Przykładowo taka karma może zawierać jednocześnie czosnek, jarmuż, marchewkę, mączkę rybną i mięczaki - czyli zarówno składniki roślinne jak i mięsne.
Pokarmy suche - jak dobierać?
Samo odpowiednie dobranie rodzaju pokarmu (roślinny, mięsny czy mieszany) oraz jego składu nie gwarantuje nam jeszcze tego, że takie pożywienie będzie konsumowane przez nasze ryby akwariowe, ponieważ równie ważne jest dobranie kształtu i wielkości karmy, a nawet jej właściwości fizycznych - czy ma tonąć, pływać po powierzchni lub unosić się w wodzie. Przykładowo rybki, które się żywią z toni wodnej jak np. kąsaczowce nie potrafią pobierać pokarmu z powierzchni wody (z tafli) i z dna. Zatem jeżeli otrzymają one pokarm pływający to zapewne nie będą w stanie go spożyć. Natomiast karma, która szybko opadnie na dno spowoduje, że ryby te nie zdążą się posilić. Podobnie jest w przypadku ryb bytujących na dnie jak kiryski, otoski czy przylgi. Te ryby wymagają tonących granulatów i tabletek. W przypadku karmy pływającej nie będą mieć one dostępu do tego pożywienia, gdyż w akwariach towarzyskich wcześniej skonsumują je ryby żywiące się w toni wodnej. Dlatego też jest to rzecz niezwykle istotna. Inną kwestią jest wielkość pokarmu. Jeżeli karma będzie zbyt duża, wówczas niektóre ryby nie będą w stanie jej zjeść. Dlatego też granulaty posiadają różną wielkość oznaczaną literami S, M, L i niekiedy XL. Są to skróty zaczerpnięte z innych nie akwarystycznych branż, gdzie w kolejności oznaczają one w języku angielskim S - small (mały), M - medium (średni), L - large (duży), XL - extra large (bardzo duży). Natomiast płatki akwariowe posiadają jedną wielkość i nie ma sensu różnicować ich wielkości, ponieważ łatwo dają się kruszyć w palcach. Podstawowa różnica między pokarmami płatkowanymi a granulatami nie polega jedynie na ich kształcie ale również na tym, że płatki dłużej utrzymują się w toni wodnej, natomiast granulaty szybko opadają na dno lub długo się unoszą na powierzchni.
Jak karmić - ile i jak często?
Częstotliwość karmienia ryb optymalnie powinna się odbywać kilka razy dziennie. Nie zawsze jest to możliwe do wykonania. Zazwyczaj dzień spędza się w szkole lub w pracy, natomiast noc w łóżku. W tym czasie zwykle nie da się nakarmić osobiście swoich ryb. Dlatego bardzo trudno jest dotrzymać trzech stałych pór karmienia. Nie zmienia to jednak faktu, że ryby karmione 4-5 razy dziennie na pewno lepiej będą się rozwijać niż te, które będą otrzymywać pokarm dwa lub trzy razy dziennie. Inną kwestią jest ilość dozowanego pokarmu. Nie ma prostej i jasnej reguły w akwarystyce mówiącej ile należy wrzucać pokarmu do akwarium. W przypadku pokarmów paszowych powinno się karmić w taki sposób aby nie zjedzony pokarm nie zalegał na dnie w akwarium, ponieważ będzie on pogarszać jakość wody. Najlepiej jest karmić w taki sposób, aby cały pokarm np. płatkowany czy granulowany został zjedzony nim opadnie on na dno. Sprawę mogą komplikować gatunki ryb i zwierząt, które żerują na dnie jak np. krewetki czy kiryski. Dlatego też powinno się stosować dla nich specjalne tonące sprasowane tabletki, które mogą poleżeć dłuższy czas na dnie, nie psując przy tym jakości wody lub grube tonące granulaty. Zwierzęta żyjące na podłożu można także dokarmiać w nocy, rzucając pokarm na dno. Natomiast niektóre pokarmy innego typu z powodzeniem mogą poleżeć nawet kilka godzin na dnie bez większego uszczerbku dla wody akwariowej - są to zwłaszcza warzywa i owoce, a nawet niektóre pokarmy mięsne - jak małe kawałeczki filetów rybnych czy suszone mięso.
Pokarmy suche, żywe i mrożone.
Pokarmy suche (paszowe) są tanie i proste w stosowaniu oraz najwygodniejsze w przechowywaniu. Jednak nie mogą one być podstawą żywienia. Natomiast pokarmy żywe są znakomitym uzupełnieniem diety u ryb mięsożernych i wszystkożernych. Jest ich spory wybór na rynku (stanowiący kilkanaście rodzajów). W skrócie można powiedzieć, że pokarmy mrożone to nieco uboższa wersja pokarmów żywych. Są łatwiejsze w przechowywaniu niż pokarmy żywe i są prawie równie chętnie spożywane. Ciekawostką jest fakt, że do mrożonek zalicza się już nie tylko mrożone robaki dostępne w kostkach takie jak larwy komara, dafnie, solowiec, kryl itp. ale także i rośliny zielone. Spotkać można np. mrożone liście pokrzywy. Podobnie jest z pokarmami suszonymi - można kupić nie tylko karmę mięsną suszoną jak np. dafnię czy kiełża ale i suszone liście np. pokrzywy czy lucerny oraz suszone glony - np. algi nori, chlorelle czy spirulinę.
Kliknij, aby dowiedzieć się więcej o pokarmach mrożonych
Monodieta i dieta zróżnicowana.
Z monodietą mamy do czynienia wtedy, gdy akwarysta karmi ryby przez cały czas jednym i tym samym pokarmem. Po kilku miesiącach takiego żywienia ryby zazwyczaj są już w bardzo złym stanie. Jak większość organizmów wymagają one zróżnicowanej diety. Człowiek karmiony tylko i wyłącznie chlebem również po kilku miesiącach będzie w nienajlepszej kondycji. Dietę urozmaicamy poprzez stosowanie co najmniej 6-8 różnych pokarmów, które podajemy naprzemiennie. Pokarmy te powinny różnić się względem siebie, powinny być od różnych producentów i powinny mieć różną formę. Przykładowo mając ryby wszystkożerne należy podawać nie tylko płatki czy granulaty, ale również kilka rodzajów mrożonek oraz suszone i sparzone części roślin, które będą odpowiednie dla naszych podopiecznych. Różne typy pokarmu pozwolą na dostarczanie różnego rodzaju mikro i makro elementów, witamin i związków odżywczych.
Głodówka - tak czy nie?
Głodówka jest kwestią sporną w akwarystyce. Ma tyle samo zwolenników co i przeciwników. Jedni ją odradzają a inni polecają. Do niedawna popularne było wśród wielu akwarystów powiedzenie: "Głodna ryba to zdrowa ryba". Zwolennicy tej tezy rozwijali ją twierdząc, że lepiej aby ryby były lekko głodne niż przejedzone. Jak jest z tym na prawdę? Oczywiście prawda leży po środku. Ryby nie powinny być ani przejedzone ani głodne, ponieważ będzie to niekorzystnie wpływać na ich stan zdrowia. Prawidłowo przeprowadzona głodówka powinna trwać nie dłużej niż jedną dobę w tygodniu. W tym czasie w ogóle nie karmimy ryb żadnym pokarmem. Wówczas podstawowym zadaniem głodówki jest oczyszczenie przewodu pokarmowego naszych ryb. Powinna być stosowana zwłaszcza w przypadku karmienia pokarmami suchymi, które w dużych ilościach wpływają negatywnie na układ trawienny ryb. Większość pokarmów zawiera tzw. zapychacze, czyli produkty stanowiące bazę pokarmową. W przypadku pokarmów roślinnych zazwyczaj są to zboża, a w przypadku pokarmów mięsnych jest to mączka rybna lub mączka z mięczaków. Takie składniki nie są typowym pokarmem u większości małych i średnich ryb akwariowych. Stąd właśnie głodówka wspomaga funkcjonowanie układu pokarmowego przy skarmianiu pokarmami suchymi.
Co to są pokarmy dedykowane?
Wiele gatunków ryb akwariowych potrzebuje specjalnie przygotowanego dla nich pokarmu. Takich gatunków nie można karmić typową karmą podstawową i to nawet gdy są to ryby wszystkożerne, teoretycznie mogące spożyć każdy pokarm. Niektóre gatunki są na tyle wrażliwe, że bez odpowiedniego pokarmu dedykowanego specjalnie dla nich praktycznie nie można utrzymywać ich w zdrowiu i odpowiedniej kondycji. Mowa tu np. o dyskowcach, które żywią się zarówno pokarmem mięsnym jak i roślinnym. Innym gatunkiem z tej grupy ryb są bardzo popularne bojowniki, wymagające karmy mięsnej wysoko białkowej. W ostatnim czasie pojawia się wiele różnych pokarmów dedykowanych dla konkretnych grup ryb - np. dla gupików, kirysków itp. Niektóre gatunki ryb zamieszkujące ten sam obszar, mając dostępny np. tylko do jednego rodzaju pokarmu również doczekały się pokarmów dedykowanych - jak np. pielęgnice roślinożerne z Malawi lub Tanganiki, czy również pielęgnice mięsożerne z tych akwenów. Oczywiście należy pamiętać, że nawet najlepszy dedykowany pokarm nie zastąpi zdrowej zróżnicowanej diety. Dlatego też powinien być podawany naprzemiennie z innymi rodzajami i typami pokarmów.
Plan żywieniowy
Stworzenie planu żywienia w swoim akwarium to znakomity sposób na uporządkowanie i usystematyzowanie żywienia u swoich ryb akwariowych. Plan żywieniowy pozwala optymalnie urozmaicać karmienie. Dzięki niemu maksymalnie zwiększa się efektywność i jakość karmienia. Odtąd żywienie jest systematyczne i uszeregowane. Mimo prostoty tego rozwiązania nie jest on zbyt popularny wśród akwarystów. Warto jednak się nim zainteresować. W wielkim skrócie polega on na rozpisaniu całego tygodnia i wszystkich pór karmienia pod kątem przyporządkowania konkretnego pokarmu. O tym jak go dokładnie sporządzić pokazuje poniższy link:
Kliknij, aby włączyć film o planie żywieniowym
Konsekwencje niepawidłowego żywienia
Nieodpowiednie żywienie ryb akwariowych prowadzi do szeregu chorób a niekiedy nawet do nieoczekiwanych zejść. Warto więc zadbać o tą kwestię, ponieważ dzięki temu unikniemy szeregu różnych problemów u naszych ryb akwariowych. Do najczęstszych schorzeń związanych z nieprawidłową dietą zalicza się zaparcia, bloat (rozdęcie), zapalenie przewodu pokarmowego, otłuszczenie narządów wewnętrznych etc. Więcej o tych schorzeniach przeczytać można w dziale "Choroby i leczenie".
Wysokie technologie w żywieniu
Akwarystyka stale się rozwija i również w tej dziedzinie w ostatnich latach pojawiło się sporo nowinek technologicznych. Jedną z nich są np. pokarmy żelowe. Sensacją był pokarm w formie larw ochotki uformowanej z żelowej masy, który bardzo przypominał rybom prawdziwą ochotkę nie tylko smakiem ale i wyglądem. Pojawiły się miękkie granulaty, które w krótkim czasie stały sie bardzo popularne. W ostatnim czasie do żywienia ryb wprowadzono probiotyki. Zapewne w przyszłości pojawi się jeszcze sporo nowych rozwiązań w tej dziedzinie.
Karmienie ryb a wyjazd na wakacje
Akwarystyka tym odróżnia się od innych hobby zwierzęcych, że nie ogranicza akwarysty w kwestii wyjazdu z domu na tygodniowe a niekiedy nawet na nieco dłuższe wakacje. Nie trzeba gorączkowo szukać osoby, która zaopiekuje się w tym czasie zbiornikiem. Jeżeli akwarium jest prawidłowo utrzymane to zniesie bezproblemowo kilka dni naszej nieobecności. Zdrowe i dobrze odżywione ryby bez najmniejszego uszczerbku wytrzymają około tydzień bez karmienia. W trakcie dłuższego wyjazdu pomocny na pewno będzie karmnik automatyczny. Odradza się natomiast stosowanie tzw. tabletek wakacyjnych, które przykleja się do szyby i w ten sposób mają one stanowić źródło pokarmu nawet przez 3 dni. Ryby usiłują je skonsumować już w pierwszym dniu i zazwyczaj dochodzi u nich do ciężkiego przejedzenia. Ponadto tabletki te szybko się rozpuszczają i nie są w stanie przetrwać dłużej niż jedna dobę. Więcej o wyjazdach wakacyjnych i sprawach z tym związanych w linku poniżej:
Kliknij, aby włączyć film o wyjazdach wakacyjnych w kontekście akwarystyki
Karmniki automatyczne
To urządzenia na baterie, które potrafią dozować suchy pokarm do zbiornika akwariowego w postaci płatków lub granulatu. Najbardziej sprawdzają się podczas nieobecności akwarysty w domu (np. podczas wyjazdu na wakacje lub urlop). Nie nadają się jednak do ciągłego karmienia zwierząt w akwarium, ponieważ nie różnicują diety, karmiąc jednym i tym samym pokarmem przez cały czas. Dodatkowo nie są w stanie dozować pokarmów żywych lub mrożonych. Więcej o tych urządzeniach, ich funkcjach i specyfice można się dowiedzieć z linku poniżej:
Kliknij, aby włączyć film o karmnikach automatycznych
Autor: "Pazur" Kowalski, Tommy Aquario.