Zdjęcie: Dale Tu, zbiornik aquascaperski.
W najprostszych słowach aquascaping to jeden z charakterystycznych typów akwarystyki, który skupia się na aranżacji, odwzorowującej naturalne krajobrazy spotykane w przyrodzie. Za twórcę tego stylu uznaje się nieżyjącego wielkiego japońskiego akwarystę - Takashi Amano (1954-2015), który przez wielu do dziś jest tytułowany mianem mistrza Amano.
Zobacz także:
Artykuł o Takashi Amano (kliknij, aby przejść)
Zdjęcie: Tommy Aquario, Fragment akwarium stworzonego przez T. Amano, Oceanarium w Lizbonie - 2024 rok
W aquascapingu do dekoracji zbiorników używa się tylko naturalnych materiałów jak drewno, kamień, żywe rośliny. Stąd druga funkcjonująca nazwa tego stylu - "akwarystyka naturalna", która nawiązuje swoją nazwą również do kwestii odwzorowywania natury w zbiorniku. Należy tu zaznaczyć, że jedynym akceptowalnym odstępstwem od naturalności jest stosowanie sztucznych substratów w podłożu. Często potocznie używa się również nazewnictwa typu "akwarystyka japońska" czy "akwarium japońskie" z uwagi na to, że aquascaping wywodzi się właśnie z Japonii.
Zdjęcie: Stephen Wolstenholm, drewno i kamień - podstawowe materiały w aquascapingu.
Geneza nazwy
Angielskie określenie "aquascaping" jest swoistą grą słów, gdyż wyrażenie "aqua" oznaczające wodę zostało połączone w jednym słowie z wyrażeniem "scape", które jest końcowym członem angielskiego słowa "landscape" - krajobraz. W efekcie powstał termin, który określa wodny krajobraz ale de facto formalnie nie funkcjonuje on w klasycznym języku angielskim.
Cechy szczególne
Aquascaping cechuje się pewnymi charakterystycznymi elementami. Nacisk położony jest tutaj na wygląd aranżacji, która ma uderzać w widza kompozycją, proporcjami, harmonią, kolorami, naturalnością i sterylnością. Jako tło stosuje się jasne tła jednolite głównie w kolorze białym (transparentnym) lub błękitnym. Czyni się tak dlatego, żeby wydobyć efekt jasności tła, które ma odwzorowywać barwy rozjaśnionego nieba. Dla spotęgowania tego efektu często takie jasne tło dodatkowo podświetla się od tyłu. Natomiast, żeby wydobyć idealną przejrzystość wody stosuje się akwaria z szyb opti white. Wszelki sprzęt znajdujący się w zbiorniku powinien być całkowicie ukryty i nie widoczny dla potencjalnego widza. Ideałem jest to, aby obrys akwarium tworzył idealny obraz - tak jak prezentuje to fotografia (bez sprzętu akwariowego w tle). Odstępstwem od tej reguły jest jeden z nurtów aquascapingu o nazwie Mizube, gdzie aranżacja (korzenie) mogą wystawać ponad taflę wody. Sprzęt nie zawsze da się ukryć - zwłaszcza w aranżacjach, w których widoczny jest spory kawałek "nieba". Wówczas stosuje się akcesoria z transparentnego szkła i akrylu (rurki, wloty filtrów, dyfuzory itp.). Natomiast klasyczne urządzenia akwariowe jak filtry czy grzałki powinny być umiejscowione poza zbiornikiem, dlatego w aquascapingu stosuje się zewnętrzne filtry kubełkowe oraz grzałki przepływowe.
Samą aranżację tworzy się również przy udziale roślin drobnolistnych i trawnikowych (rośliny o dużych liściach nie są stosowane). Rośliny są komponowane w taki sposób aby imitowały roślinność występującą w lądowym krajobrazie - np. z mchu często formuje się korony drzew, z drobnych roślin trawnikowych - łąkę itp. Zabieg ten stwarza pewnego rodzaju imitację.
Zdjęcie: Neil DP, nawet podstawowe materiały - piasek, zwykła skała i pospolite rośliny mogą stworzyć prosty aquascape.
Ciekawostką jest sposób w jaki tworzy się aranżację. Jest to tzw. hardscape, który polega na tym, że taką aranżację przygotowuje się na sucho w tzw. piaskownicy. Jest to skrzynka, która odpowiada swoimi wymiarami akwarium, w którym docelowo ma się znaleźć układana aranżacja. Skrzynka ta jest jednak pozbawiona przedniej ścianki. Zabieg ten powoduje łatwą dostępność i operowanie rękoma w piaskownicy. Dno jak wskazuje nazwa jest wypełnione piaskiem. Amatorską piaskownicę można wykonać we własnym domu z kartonu lub skręconych ze sobą płyt (poniższe zdjęcie).
Zdjęcie: Tom Gilberg, piaskownica do aquascapingu.
Z piaskownicy można skorzystać także w profesjonalnym sklepie akwarystycznym i jest to usługa zwykle całkowicie darmowa.
Zdjęcie: Eric Maleza, piaskownica w sklepie akwarystycznym.
Natomiast we własnej prowizorycznej piaskownicy można posklejać wstępnie pewne elementy aranżacji i potem w formie mniejszych modułów przenieść do docelowego szkła. Wszystko to powoduje znaczne ułatwienie sobie pracy. Gotowy hardscape obsadza się roślinami i dopiero na końcu całość uzupełnia wodą.
Zdjęcia: Maaikel Van den Akker, tzw. hardscape - ułożenie na sucho podłoża, drewna i kamienia.
Zdjęcie: Oscar Martinez Jr, podstawą w aquascapingu jest odpowiednie planowanie.
Ważną kwestią, o której rzadko się wspomina w aquascapingu jest sterylność zbiornika. Glony bardzo źle wyglądają w takich akwariach i nie można dopuszczać do ich wystąpienia. Stąd najczęściej zbiorniki aquascaperskie są pozbawione ryb, których wydalanie (odchody) jak i żywienie (karma) powodują pogarszanie się jakości wody. Czasem jednak wprowadza się tzw. mikro ryby ławicowe, które zanieczyszczają wodę w możliwie najmniejszym stopniu i wymagają małych ilości pożywienia (obecność ryb w zbiorniku zawsze skokowo zwiększa możliwość wystąpienia glonów). Ryby w tym typie akwarystyki jak i inne zwierzęta mają drugorzędne znaczenie. Aquascaper, który wprowadza ryby do swojego zbiornika musi kierować się doborem małych rybek, które poruszają się w grupie, żeby ich ruch harmonizował się z kompozycją i nie odciągał uwagi od krajobrazu. Najważniejszym czynnikiem w aranżacji aquascaperskiej jest statyczny obraz a nie dynamiczny, który stanowią ruchliwe zwierzęta. Ryby powinny być dobrane z jednego gatunku w ilości najlepiej kilku lub kilkunastu sztuk. Niekiedy poza mikro rybkami do tego typu akwariów wprowadza się także karłowate kolorowe krewetki lub otoski. Zadaniem ich jest pomoc w eliminacji glonów w akwarium (jeżeli zbiornik ma działać przez dłuższy czas).
Zdjęcie: Halim HS, zbiornik aquascaperski w trakcie zakładania (jeszcze bez wody).
Style w aquascapingu
Aquascaping posiada cztery główne style. Są to:
1. Ryuboku - o tematyce leśnej, gdzie najważniejsze w aranżacji jest drewno.
2. Iwagumi - tematyka związana z ustawieniem kompozycji z kamienia, opartej głównie o trzy różnej wielkości kamienie usytuowane na łące lub polanie.
3. Ragwork - zajmuje się krajobrazami o charakterze górskim.
4. Mizube - styl dowolny, będący często mieszanką wyżej wymienionych stylów.
Kontrowersje związane z aquascapingiem
Pierwszym przedmiotem sporu jest niewłaściwe nazewnictwo. Określenie "akwarystyka naturalna" znacznie bardziej pasuje do innego typu akwarystyki - akwarystyki biotopowej, która zajmuje się realnym i naturalnym odwzorowywaniem konkretnych miejsc podwodnego świata. Dr Ryszard Kamiński, hydrobotanik, który pełnił funkcję dyrektora Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu i miał pod swoją opieką dział z ekspozycją roślin wodnych bardzo trafnie stwierdził, że akwarystyka naturalna powinna nazywać się de fakto akwarystyką krajobrazową. W zasadzie ta opinia nie wymaga już żadnego dodatkowego komentarza, ponieważ idealnie ukazuje istotę tego problemu.
Paradoksem w aquascapingu jest to, że akwarium tego typu jest bardzo trudno utrzymać w odpowiednim, a więc w czystym, sterylnym i estetycznym stanie. Wszystkie te zbiorniki, które są prezentowana na wszelakich konkursach, zawodach i wystawach to akwaria świeże, dopiero co zalane, które w tym momencie nie mają jeszcze glonów. Po konkursie takie akwarium zwykle jest likwidowane, ponieważ jego utrzymanie w akceptowalnym stanie wymaga nieprawdopodbnie dużo pracy, wiedzy oraz doświadczenia. Nie każdy akwarysta byłby skłonny czyścić co 2-3 dni skały w zbiorniku szczoteczką do zębów a takich m.in. zabiegów wymagają stale działające zbiorniki aquascaperskie. Dlatego bardzo rzadko spotyka się w przestrzeni publicznej akwaria aquascaperskie. Zazwyczaj są to miejsca, w których obecni są specjaliści o wysokich kwalifikacjach - jak np. w typowych renomowanych salonach akwarystycznych, które zajmują się tylko aquascapingiem lub akwarystyką roślinną.
Zdjęcie: Thủy Sinh Hcm
Dodatkowo połączenie zwierząt akwariowych i aranżacji aquascaperskich tworzy pewnego rodzaju zaprzeczenie pojmowaniu logiki natury. Osoba oglądająca takie akwarium widzi piękny obraz natury w postaci łańcucha górskiego, lasu czy łąki, na której znajdują się ryby. Takie połączenia, prezentujące np. ryby pasące się na łące wyglądają dla niektórych akwarystów absurdalnie. Nie mniej jednak aquascaping podobnie jak akwarystyka biotopowa i holenderska stał się sztuką. Najwięksi aquascaperzy, którzy prezentują swoje prace na międzynarodowych konkursach są traktowani niemal jak osobistości świata akwarystyki, mistrzowie swojego fachu a niekiedy nawet stają się oni celebrytami. Duża część akwarystów uważa jednak, że aquascaping nie ma nic wspólnego z akwarystyką, zwłaszcza wtedy gdy zbiornik powstaje tylko na kilka dni pod sesję zdjęciową. Wielu stwierdza również, że statystyczny zbiornik aquascaperski jest zbiornikiem katalogowym, którego podstawowe zadanie to prezentacja w folderze reklamowym lub w czasopiśmie akwarystycznym.
Zdjęcie: Arfiandi, rybki pod drzewem.
Pomimo wszystkich tych kontrowersji aquascaping jest bardzo popularny. Obecnie najważniejsze imprezy konkursowe z dziedziny aquascapingu mają charakter międzynarodowy i przewyższyły swoją popularnością konkursy związane z akwarystyką biotopową a niemal całkowicie wyeliminowały imprezy związane z akwarystyką holenderską. Obserwuje się również trend związany z tym, że imprezy o tematyce aquascaerskiej zaczynają dorównywać zainteresowaniem wystawom czy mistrzostwom hodowców - np. dyskowców, gupików czy krewetek.
Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź nie jest jednoznaczana. Na pewno aquascaping zbiera bonusy, ponieważ jest czymś nowym w akwarystyce. Po za tym wykreowana aranżacja aquascaperska jest bardzo atrakcyjna dla typowego laika. Jej zadanie to natychmiastowe i mocne uderzenie w odczucia estetyczne widza i jego wrażliwość na piękno a więc typowa gra na emocjach. Pierwsze wrażenie oglądającego ma zawsze wzbudzać zachwyt. Potwierdził to pewien eksperyment przeprowadzony w USA, gdzie na jednej z imprez zoologicznych postawiono obok siebie dwa akwaria. Pierwsze było ładnym akwarium towarzyskim, pieczołowicie założonym z detalami, prezentującym kolorową obsadę natomiast drugie było zbiornikiem aquascaperskim prezentującym podwodny las, w którym pływała tylko grupka niepozornych prystelek. Prawie 9 na 10 osób najpierw podchodziło do zbiornika aquascaperskiego. Działo się tak pomimo tego, że oba zbiorniki posiadały podobną kolorystykę aranżacyjną opartą o zieleń roślinności i korzenie. Natomiast gdy powtórzono próbę na akwarystach (o różnym poziomie umiejętności) wówczas okazało się, że częściej podchodzili oni najpierw do zbiornika towarzyskiego (6 na 10 osób) i głównie stanowili grupę bardziej doświadczonych akwarystów. Mechanizm ten po części może nam obrazować zachwyt aquascapingiem. Jednak daje się tutaj zauważyć pewien paradoks - aquascaping przyciąg głównie osoby mniej doświadczone akwarystycznie a zwłaszcza laików a jednak kompozycje aquascaperskie są bardzo trudne do wykonania i zwykle konkursy wygrywają osoby, które mają w tym zakresie nie tylko bardzo wysokie umiejętności ale również i talent.
Zdjęcie: Sahara sahara, amatorski aquascape w niewielkim zbiorniku.
Tekst: Tommy Aquario
Zobacz także:
Artykuł o akcesoriach wykorzystywanych w aquascapingu (kliknij, aby przejść)
Artykuł o tworzeniu pagórków w aquascapingu (kliknij, aby przejść)