Zdjęcia: Aleksander Halczuk, Gasterosteus aculeatus.
Nazwa gatunkowa: Gasterosteus aculeatus.
Nazwa polska: ciernik.
Charakterystyka: mały polimorficzny gatunek pielęgnicy zimnowodnej.
Występowanie geograficzne: w Europa najliczniej występuje w zlewisku Morza Bałtyckiego i Północnego - zwłaszcza w Polsce, Niemczech, Francji i Południowej Skandynawii. Mniej licznie występuje również na terenie Ukrainy, i na Półwyspie Bałkańskim. Jest to jednak gatunek kosmopolityczny, gdyż zasiedla również USA i Kanadę (najliczniej w rejonie Zatoki Hudson), Północno-wschodnie Chiny, Japonię, Półwysep Koreański, południowo-wschodnią Rosję.
Wygląd: tułów podłużny, wrzecionowaty, oczy duże, ciało bezłuskie, płetwy brzuszne przekształcone w kolce, na grzbiecie występują trzy kolce (dwa duże i jeden mały). Wszystkie kolce są ruchome - mogą być postawione lub złożone. Przy płetwie odbytowej znajduje się mały kolec. Płetwa odbytowa i grzbietowa są przesunięte do tyłu. Na tułowiu występują płytki kostne, których liczba jest zmienna w zależności od lokalnej odmiany, grzbiet szary, brązowy lub zielonkawy (oliwkowy) połyskujący na niebiesko, na ciele mogą występować różne wzory pigmentowe przypominające rozmyte pasy lub wojskowy wzór moro.
Przeciętny rozmiar: formy słodkowodne 5-8 cm, formy morskie do 11 cm.
Długość życia: średnio 3-4 lata, maksymalny zaobserwowany wiek to 8 lat.
Typ środowiska: słodkie wody terenów nizinnych - jeziora, rzeki, stawy, rowy, oraz wody przybrzeżne w tym słone przybrzeżne i słonawe ujścia rzek. Gatunek preferuje wody płytkie zazwyczaj o głębokości 1-3 m. i małym nurcie znacznie zarośnięte.
Wymagane parametry wody: formy słodkowodne - optymalnie 6,5-7,7 pH, jednak ryby tolerują szersze zakresy odczynu wody. W Bałtyku występują populacje znoszące zasolenie nawet do 8‰.
Temperatura wody: optymalnie 16-22°C. W miesiącach letnich wymagana jest chłodziarka akwariowa, gdyż temperatura wody nie powinna być wyższa niż 24°C.
Zalecany minimalny litraż: ok. 100-120 l. dla małego haremu (zaleca się trzymanie tego gatunku w akwariach jednogatunkowych).
Zachowanie: w naturze żyje w stadach - kilkunastu lub kilkudziesięciu osobników (największe zaobserwowane ławice miały liczebność nawet 5000 sztuk). Jednak w okresie tarła samce oddzielają się od luźnych stad i obierają własne terytoria na dnie lub wśród roślin, gdzie budują gniazda. Dlatego też w akwariach ciężko utrzymywać stado, gdyż w okresie rozrodu dochodzi do zaciekłych walk między samcami. W Zbiornikach akwariowych najlepiej utrzymywać harem złożony z jednego samca i trzech samic. Uwaga - samce gdy zajmują się ikrą są bardzo agresywne i bez strachu atakują znacznie większe od siebie ryby. Ich agresję wzbudza kolor czerwony np. czerwona bluzka akwarysty czy położona obok zbiornika książka o czerwonej okładce. Wówczas samce są w stanie usilnie atakować szybę. Ma to związek z tym, że w okresie rozrodu samce przybierają intensywnie czerwoną barwę na podbrzuszu. Kolor ten wzmaga agresję innych samców ale jednocześnie wabi samicę do gniazda.
Dieta: mięsożerne - pierścienice wodne, drobne skorupiaki (np. małe ślimaki), kiełże, larwy owadów, rozwielitka, ikra i narybek. W akwariach preferują pokarm żywy lub mrożony. Niektóre osobniki nie są zainteresowane pokarmem suchym.
Dymorfizm płciowy: samiec większy, masywniejszy, podczas gotowości do rozrodu zmienia ubarwienie - patrz "Rozmnażanie". Samice w okresie rozrodu są znacznie wydatniejsze w partiach brzusznych.
Gasterosteus aculeatus, samica przed tarłem, pełna ikry.
Rozmnażanie: tarło w naturze odbywa się od marca do sierpnia. Formy z wód słonawych i słonych nie rozmnażają się w słonej wodzie - płyną rzekami do miejsc słodkowodnych, gdzie odbywają tarło. Natomiast formy słodkowodne rozmnażają się w swoich stałych akwenach bytowania. Samce obierają swoje własne rewiry, które bronią przed dostępem innych samców jak i innych gatunków ryb. Budują gniazda z części roślin łączonych wydzieliną, które wyglądają jak niewielkie, krótkie i rurkowate tunele o średnicy 4 cm. Gniazdo zwykle znajduje się przy dnie lub jest zawieszone na roślinach bagiennych w odległości z reguły nie większej niż 50-70 cm od dna. W trakcie tarła samce stają się kolorowe - pokrywy skrzelowe stają się żółte, podbrzusze czerwone lub ciemnopomarańczowe a grzbiet niemal czarny. Samce wabią samice tańcem przed swoim gniazdem. Gdy samica wyrazi zainteresowanie wówczas jest zapędzana przez niego do gniazda, gdzie składa ikrę w ilości 40-70 szt., tam jednocześnie samiec ją zapładnia. Zwykle w gnieździe znajduje się ikra kilku samic, ponieważ samiec zazwyczaj odbywa tarło z kilkoma samicami. Po tarle partnerka jest natychmiast wypędzana. Samiec sam sprawuje opiekę na ikrą. Wylęg następuje po 4-10 dniach w zależności od temperatury wody. Po wylęgu samiec jeszcze przez pewien czas zajmuje się narybkiem i bardzo agresywnie broni gniazda przed innymi rybami. W waunkach akwariowych gatunek chętnie przystępuje do tarła.
Uwagi: gatunek pospolity w naturze, odporny na zanieczyszczenia wód, gdyż pomimo znacznej degradacji wielu akwenów jego liczebność nie spada. W Japonii wykształcił się tzw. mikrofishing, czyli rekreacyjny połów małych gatunków ryb - wśród nich popularny jest połów cierników.