Niestety nie, z bardzo prostego powodu - w akwarium układ hydroponiczny usuwa głównie azotany i w mniejszym stopniu azotyny, natomiast zwierzęta akwariowe produkują związki amonowe poprzez wydalanie odchodów. Amoniak powstaje także przez gnijące rośliny, zalegający pokarm, detrytus, padnięte zwierzęta akwariowe. W zasadzie poza nielicznymi wyjątkami rośliny lądowe nie pobierają amoniaku przez system korzeniowy. Dlatego też głównym źródłem ich pokarmu są przetworzone związki amonowe w azotany. Żeby hydroponika działała właściwie konieczne jest zamontowanie filtra biologicznego w akwarium, który będzie przerabiał amoniak w azotyny a następnie w azotany. Klasyczna filtracja akwariowa jest więc konieczna w przypadku hydroponiki. Nie ważne czy będzie to filtr wewnętrzny, gąbkowy, kaskadowy czy kubełkowy - filtr musi wstępnie przygotować wodę dla hydroponiki. 

Jak zamontować / zbudować akwaponikę?

Mimo, że akwaponika w akwarystyce znana jest od dawna to mało firm akwarystycznych produkuje moduły do hydroponiki akwariowej. Jedną z bardziej znanych jest Aquael, który oferuje zawieszane donice Versa Garden, do których podłącza się węże akwarystyczne. Ilość donic może być różna, gdyż łączy się je ze sobą w różne konfiguracje.

Źródło: publiczne materiały reklamowe aquael.pl, zestaw do hydroponiki akwariowej / akwaponiki

Można jednak taką hydroponikę zrobić również sobie samemu co będzie znacznie tańsze. Pomysłów jest bardzo wiele. Najczęściej wykorzystuje się długie donice balkonowe ze sklepów ogrodniczych lub rury kanalizacyjne (o średnicy np. 110 lub 160 mm). Są one dosyć ciekawym rozwiązaniem bo można je przyciąć pod długość zbiornika i łatwo zaślepić za pomocą gotowych zatyczek. Jednak minusem jest to, że trzeba wycinać w nich otwory lub całą górę co jest nieco pracochłonne. W przypadku donic balkonowych nie ma takiej potrzeby i są one niemal gotowe do montażu. Taką podłużną donicę lub rurę montuje się nad zbiornikiem, np. za pomocą uchwytów do ściany. Zaleca się aby donicę czy taką rurę umieścić 30-50 cm nad krawędzią zbiornika, tak by mieć swobodny dostęp do prac pielęgnacyjnych w akwarium. Do tej doniczki / rury doprowadza się wodę za pomocą osobnej pompy z akwarium lub wprost z filtra. W drugim końcu donicy / rury można wykonać otwory, poprzez które woda będzie spływać z powrotem do akwarium. To rozwiązanie ma swoją wadę, gdyż będzie słyszalny plusk spadającej wody ale za to będzie ona doskonale natleniona. Innym rozwiązaniem jest wykonanie odpływu z hydroponiki poprzez sztywne połączenie za pomocą pionowej rurki PCV, którą będzie spływać woda do akwarium. Wówczas to rozwiązanie będzie niesłyszalne (patrz scemat poniżej).

Schemat: Tommy Aquario: Akwaponika - jeden z przykładów budowy i obiegu wody (strzałki wskazują kierunkek obiegu wody).

Najlepiej aby zestaw hydroponiczny nie wychodził poza obrys akwarium. Wówczas w razie nieszczelności woda będzie kapać wprost do zbiornika i nie będzie możliwości aby zalać sobie podłogę. Jeżeli jednak wybierzemy dziury odpływowe zamiast sztywnego odpływu to łatwo je zrobić za pomocą wiertarki z zastosowaniem wiertła do drewna (rura PCV) lub rozgrzanym gwoździem (doniczka). 

Zdjęcie: Tomasz Wiewiórka, rura PCV przeznaczona pod doniczki.

Podłużną donicę lub rurę PCV można bezpośrednio zasypać substratem, w którym będą rosły rośliny - może to być żwir o grubości 0,5-1 cm, keramzyt, zeolit, lawa wulkaniczna a nawet ceramika akwariowa (również mieszanki wyżej wymienionych). Można również w rurze lub donicy umieścić doniczki z osobnymi roślinami - tak jak wskazuje to powyższy schemat. Wtedy w rurze będzie się znajdować sama woda a podłoże należy umieścić w wyciąganych doniczkach. W tym rozwiązaniu plusem jest lepszy przepływ wody ale minusem mniejsza ilość miejsca na rośliny i ich korzenie (zdjęcie powyżej). W obu tych konstrukcjach inaczej się wycina rurę. Jeżeli taka rura ma być zasypana cała podłożem to lepiej wyciąć całą górę tej rury, natomiast w przypadku gdy ma w niej płynąć jedynie woda - wówczas lepiej wyciąć kilka / kilkanaście otworów pod wyciągane doniczki (patrz schemat poniżej).

Rysunek: Tommy Aquario, rura PCV pod akwaponikę z otworami pod wyciągane doniczki (u góry) i z podłużnym otworem (na dole) nadająca się pod zasyp.

Przepływ wody musi być odpowiednio dobrany do długości donicy gdyż woda musi swobodnie dotrzeć w drugi jej koniec. Wystarczy poziom wody 0,5 do 1,5 cm wody w donicy. Zatem poziom wody w hydroponice można wyregulować za pomocą mocy pompy lub filtra ale także za pomocą szybkości spuszczanej wody. W tym celu można także zamontować zawór spustowy na sztywnej rurce zrzutowej lub wyregulować to za pomocą ilości dziur w dnie doniczki w drugim jej końcu. Dziury w donicy można zrobić również w bocznej ściance (nie tylko w dnie) - to rozwiązanie nawet lepiej rozprowadza wodę w hydroponice, gdy najbardziej oddalone otwory będą na wysokości 0,5 cm, w środku donicy - 1 cm a na przodzie przy wlocie wody na wysokości 1,5 cm. Wtedy taka różnica wysokości nie pozwoli na przesuszenie najbardziej oddalonych roślin od wlotu wody do hydroponiki. Jednocześnie bliższe wlotowi wody dziurki, które będą wyżej wywiercone będą działać jak rewizja. Na początku zasypujemy małą ilość substratu na wysokość 1,5- 2 cm aby sprawdzić jak rozprowadzana i odprowadzana jest woda w hydroponice podczas jej pracy. W razie potrzeby zwiększamy ilość dziur lub regulujemy ilość dostarczanej wody. Jeżeli wszystko się bilansuje, to znaczy w naszej hydroponice jest stały niski poziom wody podczas jej pracy to można sadzić rośliny w taki sposób aby jedynie krańce korzonków dotykały mokrego substratu. Po posadzeniu należy jeszcze zwilżyć substrat od góry spryskiwaczem.

Natomiast w przypadku wyboru rozwiązania polegającego na sadzeniu w osobnych doniczkach będzie nieco łatwiej, gdyż odrazu będzie widać jak spływa woda i jaki osiąga poziom w rurze akwaponiki bądź podłużnej donicy. Tutaj po prawidłowym ustawieniu przepływu wody wystarczy jedynie powkładać gotowe doniczki z roślinami.

Jakie rośliny do hydroponiki akwariowej?

W zasadzie wybiera się rośliny głównie tropikalne cieniolubne. Dlaczego? Otóż, nie potrzebują one dodatkowego oświetlenia jeżeli akwarium nie stoi w zbyt ciemnym kącie, dobrze rosną w temperaturze pokojowej i dosyć ładnie się prezentują. Można do tej grupy roślin zaliczyć skrzydłokwiata, draceny, anturium, cissus, epipremnum, peperomię, fittonię, filodendrony, hoyę. Można również hodować warzywa ale wówczas konieczne będzie dodatkowe oświetlenie nad hydroponiką. Zgodnie z doniesieniami akwarystów świetnie daje sobie radę sałata, rukola, jarmuż, fasola, koper, szpinak, rozmaryn, tymianek, mięta nadwodna. Problemem może tu być jednak wielkość niektórych roślin, gdyż koper czy fasola może osiągnąć spore rozmiary. Dlatego wygodniej do hydroponiki akwariowej wybierać rośliny nie przekraczające 50 cm wysokości. Zakupione rośliny tropikalne należy pozbawić ziemi, resztki czarnoziemu spłukać słuchawką prysznicową uważając żeby nie uszkodzić korzeni - można również delikatnie usuwać przylepioną ziemię będzelkiem z naturalnego włosia (jest on dosyć miękki). Natomiast rośliny warzywne najpierw należy wyhodować z ziaren lub nasion (np. fasolę) i dopiero po pewnym czasie przesadzić do akwaponiki.

Obsługa

Nie jest ona jakoś specjalnie uciążliwa. Należy kontrolować przepływ wody i sprawdzać czy otwory od zrzutu wody nie uległy zapchaniu podobnie jak w przypadku rury, która podaje wodę do hydroponiki. Należy sprawdzać kondycję roślin, czy nie gniją, czy rosną prawidłowo i odpowiednio zwiększają swoją masę. W miesiącach zimowych, kiedy powietrze staje się bardziej suche w mieszkaniu z powodu ogrzewania może się okazać, że rośliny będą podsychać (zwłaszcza liście). Wtedy konieczne będzie zraszanie liści - raz a być może nawet dwa razy dziennie. W zasadzie znacznie trudniejsze jest prawidłowe wstępne wyregulowanie transportu wody w hydroponice niż jej codzienna obsługa. Bardziej doświadczone osoby sprawdzają poziom wilgotności substratu specjalnym wskaźnikiem wilgotności lub higrometrem oraz jakość wody za pomocą urządzenia TDS. Jeżeli ilość substancji w wodzie utrzymuje się na stałym poziomie lub się zmniejsza oznacza to, że hydroponika działa dobrze. Natomiast, gdy ilość substancji jednak wzrasta to oznacza to, że hydroponika nie działa właściwie lub jest zbyt mała w stosunku do objętości akwarium.

Do jakich akwariów?

Oczywiście akwaponiki nie da się stworzyć w akwariach morskich i estuariach, choć nie do końca, bo być może teoretycznie byłoby to możliwe gdyby wykorzystać mangrowce ale jest to temat do innych rozważań. W zasadzie mogą to być różne akwaria począwszy od towarzyskich, low-tech, czarnych wód a nawet roślinnych - choć wtedy występowałaby konkurencja o składnikiem pokarmowe między roślinami hydroponicznymi a akwariowymi. Jednak prawdopodobnie dałoby się to pogodzić. W zasadzie większość roślin rośnie dobrze w glebach lekko kwaśnych. Dlatego idealne pH pod hydroponikę to odczyn na poziomie 6,5-7,0 pH, jednakże istnieją doniesienia akwarystów o dobrze działającej hydroponice także przy pH 6 lub nawet 7,5. Nieco problematyczne mogą być akwaria typu Malawi i Tanganika, gdzie nie rzadko utrzymuje się pH na poziomie 8. Jednak i tu można znaleźć przykłady hydroponiki akwariowej lecz nie wszystkie rośliny będą się tu nadawać - raczej będą to rośliny doniczkowe tropikalne (warzywne liściowe i zioła będą problematyczne w tej sytuacji). Metodą prób i błędów można znaleźć jednak odpowiedni zestaw roślin do tych akwariów.

Funkcja dekoracyjna

Akwaponika może również pełnić funkcje dekoracyjne. Może wyglądać jak ogród nad akwarium. Sadząc różne gatunki roślin można skomponować ciekawą kompozycję, która nada naturalności otoczeniu akwariowym. Niektóre gatunki ryb spędzające czas głównie przy tafli na pewno to docenią i staną się bardziej śmiałe, gdy nad ich głowami będzie znajdować się naturalna szata roślinna.

Tekst: Krzysztof K. - użytkownik akwaponiki od 3 lat.