Cyprinodon longidorsalis
Nazwa gatunkowa: Cyprinodon longidorsalis.
Nazwa polska: brak oficjalnej ale czasem zwany jest karpieńcem długopłetwym, potocznie w jęz. ang. „Catarina pupfish”.
Występowanie geograficzne: historycznie – pojedynczy staw Ojo de Agua la Presa koło miasta San Fernando, stan Nuevo León, w północno-wschodnim Meksyku (kilkadziesiąt kilometrów od granicy z Teksasem w USA). Od 1994 r. gatunek ten uznany jest za „extinct in the wild”; obecnie istnieje wyłącznie w kilku populacjach hodowlanych utrzymywanych w ogrodach zoologicznych i instytucjach akademickich w Stanach Zjednoczonych (m.in. Arizona-Sonora Desert Museum, U.S. Fish & Wildlife Service Dexter Fish Hatchery).
Wygląd: samce w szacie godowej są stalowoniebieskie z intensywnie pomarańczowym obrzeżeniem płetwy ogonowej i długimi, szablastej formy promieniami płetwy grzbietowej, które nadały gatunkowi nazwę „longidorsalis”. Samice i osobniki poza tarłem są srebrzysto-szare z dyskretnym ciemniejszym pasem bocznym.
Rozmiar: do 5 cm; w akwariach zazwyczaj 3–4 cm.
Długość życia: 2–3 lata.
Typ środowiska: naturalnie – stały, ciepły (24–30 °C) staw o podłożu wapiennym, zamulony z niemal stojącą wodą o małym zasoleniu (3–5 ‰).
Wymagane parametry wody: tolerowane pH 7,2–8,4 - zalecane 7,7-8,2 (wysokie CaCO₃) - twardość wysoka; tolerowane zasolenie 3–8 ‰. Ryby tolerują wodę słodką przy stopniowej aklimatyzacji, jednak optymalna kondycja obserwowana jest w środowisku lekko słonawym.
Temperatura: 24–30 °C (optymalnie 26–28 °C); krótkotrwale znosi do 32 °C, lecz źle reaguje na spadki poniżej 22 °C.
Zalecany minimalny litraż: 80 l dla pary lub haremowego układu 1 ♂ + 2 – 3 ♀; przy hodowli zachowawczej zaleca się zbiornik jednogatunkowy o pojemności minimum 160 l dla kilku niespokrewnionych osobników w celu utrzymania zmienności genetycznej.
Wystrój zbiornika: piaszczyste lub drobnożwirowe podłoże z wapiennymi skałkami i kilkoma płaskimi kamieniami; roślinność nieobowiązkowa (w naturalnym siedlisku niemal brak), lecz można dodać kępę nurzańca lub nieco mchów tolerujących małe zasolenie. Niewielki ruch wody, silna filtracja biologiczna, szczelne przykrycie (ryby skoczne). Oświetlenie umiarkowanie mocne.
Zachowanie: aktywny, umiarkowanie terytorialny; samce wyznaczają niewielkie rewiry na dnie, unoszą wydłużoną płetwę grzbietową w pokazie godowym i wykonują energiczne drgania ciała wobec samic. Agresja ogranicza się do przepędzeń, rzadko dochodzi do uszkodzeń.
Dieta: w naturze drobne bezkręgowce, larwy owadów i nicienie. W akwarium łatwo akceptuje mrożoną rozwielitkę, solowca, szklarkę i larwy komarów oraz wysokobiałkowe granulaty wzbogacone spiruliną. Dietę warto różnicować ze względu na podatność ryb na otłuszczenie.
Dymorfizm płciowy: samce większe, intensywnie niebieskie, z długimi promieniami płetwy grzbietowej i pomarańczowym obrzeżem płetwy ogonowej; samice bledsze, krąglejsze, bez wydłużonej płetwy.
Rozmnażanie: w zbiorniku z piaszczystym substratem samce wykopują drobne zagłębienia; ikra składana jest pojedynczo. Inkubacja 7–9 dni (27 °C); larwy wymagają bardzo drobnego pokarmu przez pierwszy tydzień, następnie podaje się zwykle wylęg artemii. Młode dojrzewają w 4–5 miesięcy.
Uwagi: C. longidorsalis jest gatunkiem skrajnie zagrożonym (IUCN: Extinct in the Wild). Dostępny wyłącznie w ramach programów ochrony ex situ; hodowla w prywatnych akwariach możliwa jedynie pod auspicjami instytucji naukowych lub zoo z pełną dokumentacją rodowodową. Ryba odporna na zasolenie i temperaturę, ale wrażliwa na gwałtowne wahania parametrów oraz zubożenie tlenu. Utrzymanie czystej linii i właściwego stosunku płci ma kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności genetycznej gatunku.