Zdjęcia: Pungitius pungitius, zasoby domeny publicznej.
Nazwa gatunkowa: Pungitius pungitius.
Nazwa polska: cierniczek.
Charakterystyka: mały gatunek polimorficznej pielęgnicy zimnowodnej.
Występowanie geograficzne: Europa Północna - Półwysep Skandynawski, Wyspy Brytyjskie, Dania, Litwa, Łotwa, Estonia, północna część Polski oraz północna część Niemiec, kraje Beneluxu oraz Północna część Francji.
Wygląd: budowa filigranowa, bardzo cienka tylna część tułowia wraz z bardzo cienką nasadą płetwy ogonowej (trzonem), na grzbiecie znajduje się 7-12 krótkich składanych kolców. Przed płetwą odbytową znajduje się również pojedynczy kolec. Ciało jest bezłuskie, płetwy brzuszne przekształcone w kolce, płetwa odbytowa i grzbietowa są przesunięte do tyłu. Na tułowiu występują płytki kostne, których liczba jest zmienna w zależności od lokalnej odmiany. Grzbiet jest szary, brązowy, beżowy lub zielonkawy (oliwkowy), boki tułowia opalizują metalicznie lub złotawo, na ciele występują wzory pigmentowe przypominające rozmyte pionowe pasy, płetwy przezroczyste.
Przeciętny rozmiar: formy słodkowodne 4-7 cm, formy z wód słonawych do 8-11 cm.
Długość życia: średnio 3-4 lata, maksymalnie ok. 5 lat.
Typ środowiska: słodkie wody terenów nizinnych (jeziora, małe rzeki, stawy, rowy, kanały oraz wody przybrzeżne w tym słone przybrzeżne i słonawe ujścia rzek. Preferuje wody płytkie zazwyczaj o głębokości 1-2 m. i bardzo wolnym nurcie znacznie zarośnięte.
Wymagane parametry wody: formy słodkowodne - optymalnie 6,5-7,7 pH, jednak ryby tolerują szersze zakresy odczynu wody. W Bałtyku występują populacje znoszące zasolenie nawet do 4‰ (wody słonawe).
Temperatura wody: optymalnie 16-20°C. W miesiącach letnich wymagana jest chłodziarka akwariowa, gdyż temperatura wody nie powinna być wyższa niż 22°C.
Zalecany minimalny litraż: ok. 100-120 l. dla małego haremu (zaleca się trzymanie tego gatunku w akwariach jednogatunkowych).
Zachowanie: w naturze żyje w stadach - zwykle kilkunastu sztuk. Jednak w porze tarła samce oddzielają się od luźnych stad i obierają własne terytoria na dnie lub wśród roślin, gdzie budują gniazda, dlatego też w akwariach ciężko utrzymywać stado, gdyż w okresie rozrodu dochodzi do zaciekłych walk między samcami. W zbiornikach akwariowych najlepiej utrzymywać harem złożony z jednego samca i trzech samic. Uwaga - samce gdy zajmują się ikrą są bardzo agresywne i bez strachu atakują znacznie większe od siebie ryby. Ich agresję wzbudza kolor czerwony np. czerwona bluzka akwarysty czy położona obok zbiornika książka o czerwonej okładce. Wówczas samce są w stanie usilnie atakować szybę. Ma to związek z tym, że w okresie rozrodu samce przybierają pomarańczowo-czerwoną intensywnie czerwoną barwę na podbrzuszu. Kolor ten wzmaga agresję innych samców ale jednocześnie wabi samicę do gniazda.
Dieta: mięsożerne - pierścienice wodne, drobne skorupiaki (np. małe ślimaki), kiełże, larwy owadów, rozwielitka, ikra i narybek. W akwariach preferują pokarm żywy lub mrożony. Niektóre osobniki nie są zainteresowane pokarmem suchym.
Dymorfizm płciowy: samiec większy, masywniejszy, podczas gotowości do rozrodu zmienia ubarwienie - patrz "Rozmnażanie", w okresie rozrodu samice są wyraźnie grubsze w partiach brzusznych.
Rozmnażanie: tarło w naturze odbywa się od kwietnia do sierpnia. Formy z wód słonawych i słonych nie rozmnażają się w słonej wodzie - płyną rzekami do miejsc słodkowodnych, gdzie odbywają tarło. Formy słodkowodne rozmnażają się w swoich stałych akwenach bytowania. Samce obierają swoje własne rewiry, których bronią przed dostępem innych samców jak i innych gatunków ryb. Budują gniazda z części roślin łączonych wydzieliną, które wyglądają jak niewielkie, krótkie i rurkowate tunele o średnicy 4 cm. Gniazdo zwykle znajduje się przy dnie lub jest zawieszone na roślinach bagiennych w odległości z reguły nie większej niż 50-70 cm od dna. W trakcie tarła samce stają się kolorowe - wyraźnie ciemnieją. Duże osobniki miejscowo mogą być nawet czarne (pysk, grzbiet). Podbrzusze staje się intensywnie pomarańczowe. Samce wabią samice zygzakowatym tańcem przed swoim gniazdem. Gdy samica wyrazi zainteresowanie wówczas jest zapędzana przez niego do gniazda, gdzie składa ikrę w ilości kilkudziesięciu szt., tam jednocześnie samiec ją zapładnia. Zwykle w gnieździe znajduje się ikra kilku samic, ponieważ samiec zazwyczaj odbywa tarło z kilkoma samicami. Po tarle partnerka jest natychmiast wypędzana. Samiec sam sprawuje opiekę na ikrą. Wylęg następuje po 10-20 dniach w zależności od temperatury wody. Po wylęgu samiec jeszcze przez pewien czas zajmuje się narybkiem i bardzo agresywnie broni gniazda przed innymi rybami. W warunkach akwariowych gatunek chętnie przystępuje do tarła.
Uwagi: gatunek pospolity w naturze, jednak powoli zanikający co w głównej mierze ma związek z ocieplaniem się klimatu, gdyż cierniczki są rybami wybitnie zimnolubnymi. Gatunek jest odporny na zanieczyszczenia wód.