Zdjęcie: Christian Fischer, Lepidurus apus, CC BY-SA 3.0.
Przekopnice - Notostraca to prymitywne słodkowodne bezkręgowce, a dokładniej skrzelonogi, które od wielu milionów lat istnieją w praktycznie nie zmienionej formie. O tego typu zwierzętach mówi się, że jest to tzw. żywa skamielina.
Obejmują dwa rodzaje: Lepidurus i Triops. Do najpopularniejszych gatunków należą: Triops longicaudatus (przekopnica długowidełkowa), Triops australiensis (przekopnica australijska), Triops cancriformis (przekopnica właściwa), Lepidurus apus (przekopnica wiosenna), Lepidurus arcticus (przekopnica arktyczna). Poszczególne gatunki są obecne niemal na wszystkich kontynentach. Przykładowo w Ameryce bytuje Triops longicaudatus, w Australii - Triops australiensis, w umiarkowanej strefie Eurazji (również w Polsce) - Triops cancriformis, w Europie - Lepidurus apus.
Zdjęcie: Radek Pomagalski, Triops australiensis.
Wygląd tych zwierząt jest bardzo specyficzny. Pancerz ma kształt talerzowaty natomiast ogon ma strukturę pierścieniowatą i jest zakończony długim, sztywnym podwójnym mieczem. Pod pancerzem znajduje się wiele par drobnych odnóży, służących zarówno do pływania, chodzenia jak i kopania w podłożu (pod wodą). Na odnóżach tych są również umieszczone skrzela, służące do oddychania. Zatem aby te zwierzęta się nie udusiły muszą nimi ciągle poruszać. Sprawia to wrażenie jakby przekopnice cały czas się bawiły i wygłupiały. Na pancerzu występuje także troje oczu - stąd nazwa łac. "triops". Przekopnice są zwykle koloru szarego, beżowego, brązowego lub oliwkowo-zielonego. Może być to ubarwienie jednolite lub z dodatkiem ciemnych plamek - wszystko to jest zależne od cech danego gatunku. Rozmiary przekopnic zazwyczaj oscylują w wartościach 2-10 cm. Przykładowo Triops longicaudatus - ok. 4 cm, Triops australiensis - ok. 4 cm, Triops cancriformis - ok. 6-8 cm, Lepidurus apus - ok. 8 cm. Zwierzęta te żyją bardzo krótko. Zazwyczaj w akwariach hoduje się je od jaj, z których wylęgają się larwy. Dorosłe osobniki nie są oferowane w sprzedaży ze względu na swój dosyć krótki żywot - Triops longicaudatus - ok. 50 dni, Triops australiensis - ok. 50 dni, Triops cancriformis - ok. 100 dni.
Aby rozpocząć hodowlę należy nabyć suche jaja, które można zakupić w internecie wraz z załączonym piaskiem. W zasadzie każdy gatunek przekopnic daje się hodować w akwariach, jednak najpopularniejsze gatunki to te, które zostały wymienione w powyższym tekście (oprócz trudno dostępnej przekopnicy arktycznej). W naturze przekopnice zamieszkują płytkie i zamulone sadzawki oraz kałuże, które okresowo całkowicie wysychają. Są to zbiorniki w których nie ma ryb. W warunkach akwariowych trzyma się te zwierzęta w przejrzystej wodzie z piaskiem na dnie (ewentualnie z kilkoma kamieniami). Zalecane pH w hodowli akwariowej powinno wynosić 6,7-7,4. Do wylęgu dobrze jest użyć dodatku wody RO. Optymalna temperatura wody powinna mieć wartość 20-23°C dla wyżej wymienionego rodzaju Triops, natomiast wymienione gatunki z rodzaju Lepidurus są zimnolubne i giną w temperaturze 15°C. Zatem w zbiornikach wystarczająca będzie w zupełności temperatura pokojowa bez konieczności używania grzałki. Do wylęgu wystarczy nawet malutki zbiornik o pojemności 6-8 l., natomiast dla dorosłych osobników - 25 l. Zarówno wylęg jak i hodowla powinna się odbywać w zbiorniku jednogatunkowym (bez ryb), ponieważ młody wylęg zostałby pokarmem dla ryb. Poza tym do wylęgu nie powinno się używać wody z akwariów, w których żyły ryby, ponieważ wtedy wylęg będzie mniejszy lub nawet nie będzie go wcale. W naturze przekopnice bytują w wodzie, w której nie ma ryb. Młode larwy żywią się pierwotniakami. Można je również dokarmiać pyłem dla narybku. Przekopnice są wszystkożerne. Dorosłe osobniki jedzą sporo i mają dużą przemianę materii. W akwariach należy karmić je minimum 3-4 razy dziennie. W naturze spożywają detrytus, gnijące liście, larwy owadów, padlinę. Natomiast w akwariach można podawać karmę dla ryb, gotowane warzywa - np. marchewkę czy ziemniaka, sparzone liście, cukinię, banana itp. Dymorfizm płciowy jest niemożliwy do ustalenia. Mimo to, rozmnażanie tych zwierząt jest niezwykle proste. Ich rozród jest zarówno rozdzielnopłciowy, obojnaczy jak i przez partenogenezę (najczęstszy). Do rozmnażania zwykle dochodzi mając tylko jednego osobnika, gdyż znaczna większość populacji to samice (ponad 99%), które są zdolne do wspomnianej partenogenezy. Wymagane jest piaszczyste podłoże (warstwa minimum 3 cm), w którym dorosłe osobniki zagrzebują jaja. Są one bardzo odporne i długowieczne. Potrafią przetrzymać mróz lub suszę, przetrwać w uśpieniu nawet 20 lat i przejść przez układ pokarmowy innych zwierząt a mimo to wylęg z nich i tak będzie możliwy. Jednak by do tego doszło jaja te muszą być całkowicie przesuszone minimum przez okres 3 tygodni. U gatunków ze strefy umiarkowanej muszą być również przemrożone. Żeby doszło do wylęgu potrzebna jest słodka woda. Jaja muszą być namoczone minimum przez 2 dni. Po śmierci przekopnic należy opróżnić zbiornik, wyciągnąć piasek, który trzeba całkowicie przesuszyć i odczekać najlepiej kilka tygodni w celu założenia nowej hodowli. Piasek ten będzie bogaty w jaja i można na nim rozpocząć kolejną hodowlę. Na koniec należy jeszcze wspomnieć, że przekopnice są podobne z wyglądu do znacznie większych słonowodnych skrzypłoczów (Limulus polyphemus). Jednak są to zwierzęta zupełnie różne ale o wspólnym bardzo długim rodowodzie.
Zobacz także:
Film o skrzypłoczu (kliknij, aby włączyć)
Tekst: Tommy Aquario.